
ابتداء بیایید کمیدر مورد چیستی رمان صحبت کنیم:
در تبیین و تعریف رمان، حرفهای زیادی زده شده است، اما یکی از جالب ترین آنها که با موضوع مقاله ما هم تطابق زیادی دارد، مربوط میشود به ویلیام هزلیت. او یک منتقد و مقاله نویس مطرح انگلیسی است که در قرن نوزدهم زندگی میکرده است. وی رمان را به داستانی تعریف میکند که مبتنی بر تقلیدی نزدیک به واقعیت نوشته شده و زندگی آدمی، عادات و حالات او را تصویر میکند و در حقیقت به نوعی جامعه خود را تصویر میکند.
این تعریف را عدهای ناقص دانسته اند اما دست کم میتوان آنرا برای رمانهای اجتماعی قابل قبول دانست چراکه در رمانهای اجتماعی، شیوه نوشتاری و هدف از همین قرار است که وی ادعا کرده.
اگر بخواهیم رمان را جوری تعریف کنیم که شامل همه رمانها بشود، باید بگوییم؛ رمانها متنهایی داستانی هستند که در قالب نثر بوجود میآیند.
خوب است اینرا هم بدانید که رمانها امروزه معروف ترین شکل تبلور یافته ادبیات در جهان محسوب میشوند و از همین جهت فرهیختگان بسیاری، به آن توجه ویژه دارند.
بررسی رمان اجتماعی، از چیستی تا اقسام آن:
اما میرسیم به رمان اجتماعی. این نوع رمانها در مورد مسائل اجتماعی صحبت میکنند و تمرکز اصلی آنها بر روی این سه آیتم است؛ ماهیت جامعه، عملکرد جامعه و تاثیرات جامعه بر روی افکار و اعمال انسانها. البته این 3 آیتم را با رویکردی انتقادی نسبت به جامعه مورد بررسی قرار میدهند.
اما در تولید این نوع آثار هنری، توجه زیادی به مسائل اقتصادی و اخلاقی میشود و این آثار همواره فضای جامعه را از این جهات مورد نقد قرار میدهند.
رمانهای اجتماعی از کجا ظهور کردند؟!
جالب است بدانید که ریشه رمانهای اجتماعی، یک پدیده اجتماعی است که به انقلاب صنعتی شهرت پیدا کرده است. در این دوران بود که رمان اجتماعی به یکی از ارکان رمانها تبدیل شد و شیوع گستردهای پیدا کرد. در این بازه زمانی، زندگی کارگران و خانودههای آنها بشدت سخت شده بود و از همین جهت مورد توجه بسیاری قرار گرفت که قشر رمان نویسها، جهتی از این توجهها را به خودش اختصاص داده بود. رمان *روزگار سخت* اثر چارلز دیکنز انگلستانی، در همین دوران نوشته شد.

رمانهای اجتماعی چه اهدافی را دنبال میکنند؟!
معمولا نویسندههای رمان اجتماعی، این رمانها را با نیت ارشاد جامعه و حاکمان آن تولید میکنند. آنها به دنبال تغییراتی بنیادین در فضای جامعه اند و ابزار خود را هنر خودشان و در حقیقت رمان نویسی قرار داده اند. بنابراین شما با مطالعه رمانهای اجتماعی میتوانید تصویر بهتری از شرایط یک جامعه داشته باشید و بسیاری از حقایق را در قالب هنر، متوجه شوید که بسیار لذت بخش است. در بسیاری از رمانها، علاوه بر بیان نواقص و مشکلات جامعه، به ارائه راه حلهایی هم پرداخته میشود و در حقیقت نویسنده، طرحهای خودش را با هنرش به گوش مسئولین آن جامعه و افراد آن میرساند.
توجه به این نکته نیز مهم است که رمان اجتماعی، به هیچوجه همیشه رمان عقیدتی یا تبلیغی نمیباشد.
رمان اجتماعی برای چه کسانی بیشتر جذاب است ؟!
همه ما بر اساس شخصیت، علاقه و هدفی که داریم، سراغ مطالعه کتب و خصوصا رمانها میرویم. اگر به موضوعات اجتماعی و انتقاد به شرایط حکومت علاقه مند هستید و یا به دنبال تحول و عدالت خواهی میباشید، قطعا اینگونه آثار برایتان جذابیت بسیار بالایی دارند. به طور کلی افرادی که دغدغههای اجتماعی دارند، میتوانند از خواندن این آثار لذت برده و استفاده کافی را ببرند.
رمان پرولتاریایی:
رمان پرولتاریایی بخشی از رمانهای اجتماعی محسوب میشود که در حقیقت موضوع انتقاد آن، شرایط زندگی کارگران است. این نوع رمان در نیمه دوم قرن 19 بوجود آمد. با تولید این سبک از رمان، کارگران شخصیت مستقل و واقعی خود را در عرصه ادبیات پیدا کردند. این رمانها بیشتر روی شرایط محیطی، فرهنگی، شخصی و وضعیت روانی کارگران تمرکز دارند و به دنبال احقاق حق آنها با ادبیات و هنر هستند. یکی از شناخته ترین آثار در این حوزه، "خوشههای خشم" است که اثر نویسنده امریکایی جان اشتاین بک میباشد.
رمان انتقادی ـ اجتماعی:
یکی از رمانهای اجتماعی پرطرفدار مربوط میشود به همین رمانها. در این رمانهای انتقادی_اجتماعی، نویسنده بر روی یک یا چند مشکلی که در فضای یک جامعه وجود دارد متمرکز میشود و صرفا به تبیین آن میپردازد و در واقع با تولید این اثر، انتقاد خود را نسبت به شرایط جامعه، به گوش همه میرساند. در رمان انتقادی-اجتماعی، معمولا به تبلیغ و ترویج یک فکر و عقیده خاص پرداخته نمیشود و صرفا یک سری موضوعات مورد انتقاد قرار میگیرد. رمان *کلبهی عمو تام* نوشتهی بیچر استاو، یکی از آثار قابل توجه این حوزه به شمار میرود.
نخستین رمان اجتماعی ایرانیان در مورد چه بود؟
اولین رمان ایرانی ای که نگاشته شد، مربوط میشود به وضعیت حقارت بار و اسفناک زنان در جامعه که با نام تهران مخوف منتشر شد و اثر مشفق کاظمیبود. این رمان از قدرت ادبی قابل توجهی برخوردار بود که توانست به الگوی قدرتمندی برای بسیاری از نویسندگان همچون عباس خلیلی، صاحب اثر *روزگار سیاه، انتقام و اسرار شب* تبدیل شود.
سیاحت نامه ابراهیم بیک و زیربنای رمان اجتماعی فارسی:
رمان سیاحت نامه ابراهیم بیک که اثری از زینالعابدین مراغهای هست را میتوان به نوعی زیربنای رمان اجتماعی فارسی دانست و تولید این اثر به پیشرفت رمان اجتماعی کمک بسیاری کرد.